68 lat temu, 24 lutego 1953 roku w więzieniu mokotowskim w Warszawie po sfingowanym procesie został powieszony gen. August Emil Fieldorf ps. “Nil” – jeden z najbardziej zasłużonych żołnierzy Armii Krajowej (AK), organizator i dowódca Kedywu Komendy Głównej AK, zastępca Komendanta Głównego AK.
Wczesne lata, walka o niepodległość i służba w Wojsku Polskim
August Emil Fieldorf urodził się 20 marca 1895 roku w Krakowie. Był najmłodszym synem Agnieszki (z d. Szwanda) i Andrzeja Franciszka Fieldorfa, maszynisty kolejowego. Po zakończeniu edukacji w krakowskich gimnazjach, w grudniu 1912 roku wstąpił do Związku Strzeleckiego. Ukończył tam szkolenie rekruckie oraz podoficerskie.
Po wybuchu I wojny światowej znalazł się w oddziałach strzeleckich Józefa Piłsudskiego walczących na Kielecczyźnie. Swój chrzest bojowy przeszedł 14 sierpnia 1914 roku w bitwie z rosyjską kawalerią pod Brzegami. Później trafił do I Brygady Legionów Polskich, z którą dalej walczył na froncie rosyjskim, m.in. pod Marcinkowicami, Pisarzową, Łowczówkiem, nad Nidą, pod Konarami, Jastkowem, później na Wołyniu – nad Styrem i Stochodem. Już w październiku 1914 roku awansował do stopnia sierżanta, potem otrzymał rangę starszego sierżanta. W styczniu 1917 rozpoczął naukę w niższej szkole oficerskiej, którą ukończył z wynikiem dobrym. Po kryzysie przysięgowym w lipcu 1917 roku, August Emil Fieldorf został wcielony do armii austro-węgierskiej i skierowany na front włoski.
W październiku 1918 roku powrócił do Krakowa, gdzie brał udział w rozbrajaniu żołnierzy austriackich. W listopadzie 1918 roku został przyjęty do organizowanego Wojska Polskiego w randze oficera. Następnie brał udział w wojnach o nowe granice II RP, m.in. w walkach o Wilno, Dyneburg i w wojnie polsko-bolszewickiej.
Ppłk. August Emil Fieldorf w mundurze Wojska Polskiego, lata 30.
Po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej, August Emil Fieldorf pozostawał w kręgu 1. pułku piechoty Legionów. W maju 1926 roku uczestniczył w przewrocie majowym po stronie wojsk Józefa Piłsudskiego. Na początku lat 30. został mianowany komendantem Zachodniego Okręgu Związku Strzeleckiego we Francji. Później pełnił funkcję zastępcy dowódcy 1. pułku piechoty Legionów, następnie służył w Korpusie Ochrony Pogranicza. W 1938 roku ppłk. August Fieldorf został dowódcą 51. pułku piechoty Strzelców Kresowych, na czele którego we wrześniu 1939 roku walczył pod Iłżą.
Ppłk. August Emil Fieldorf – komendant Zachodniego Okręgu Związku Strzeleckiego we Francji odbiera raport od uczestnika obozu, 1936 r.
Po kampanii wrześniowej
Po przegranej kampanii wrześniowej przedostał się do Francji przez Węgry, a stamtąd do Wielkiej Brytanii. W maju 1940 roku Augusta Emila Fieldorfa awansowano do stopnia pułkownika. We wrześniu 1940 roku powrócił do kraju jako pierwszy Emisariusz Naczelnego Wodza i rządu RP na uchodźctwie. W latach 1940-1942 pełnił funkcje inspektora Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) na Obszar Krakowsko-Śląski i komendanta Obszaru Białystok Armii Krajowej. W 1942 roku August Emil Fieldorf został mianowany organizatorem oraz pierwszym komendantem Kedywu, tj. Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej Armii Krajowej. Wydał wiele rozkazów likwidacji przedstawicieli niemieckich władz w okupowanej Polsce. Do najważniejszych akcji Kedywu należy likwidacja generała SS Franza Kutschery nazywanego Katem Warszawy, która miała miejsce 1 lutego 1944 roku.
Organizacja „NIE”
W kwietniu 1944 roku powierzono Fieldorfowi zadanie stworzenia i kierowania głęboko zakonspirowaną organizacją „Niepodległość” – kryptonim „NIE”. W razie konieczności miała ona za zadanie działać w warunkach okupacji sowieckiej po rozwiązaniu Armii Krajowej. 28 września 1944 roku Augusta Emila Fieldorfa awansowano do stopnia generała brygady. W październiku 1944 roku mianowano go również zastępcą gen. L. Okulickiego, ostatniego dowódcy Armii Krajowej.
7 marca 1945 roku August Emil Fieldorf został przypadkowo aresztowany przez NKWD w Milanówku pod okupacyjnym nazwiskiem Walenty Gdanicki. Nierozpoznany został zesłany do obozu pracy w głąb ZSRR, gdzie pracował katorżniczo przy wyrębie lasów na Uralu. Aresztowanie Fieldorfa sparaliżowało organizację „NIE”, którą ostatecznie rozwiązano 7 maja 1945 roku.
Powrót do Polski
August Emil Fieldorf wrócił do Polski w październiku 1947 roku i osiedlił się w Łodzi wraz z rodziną. Nie powrócił już do pracy konspiracyjnej. W odpowiedzi na ogłoszoną przez władze komunistyczne amnestię, w lutym 1948 roku ujawnił się, podając w Rejonowej Komendzie Uzupełnień w Łodzi swoje prawdziwe imię i nazwisko oraz stopień generała brygady. Później zwrócił się na piśmie do władz z prośbą o uregulowanie jego stosunku do służby wojskowej. Od gen. Gustawa Paszkiewicza, swojego przełożonego w czasie kampanii wrześniowej otrzymał pisemne potwierdzenie przebiegu służy w czasie wojny.
9 listopada 1950 roku August Emil Fieldorf został aresztowany przez funkcjonariuszy Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego. Pomimo tortur kategorycznie odmówił współpracy z bezpieką. Wobec tego oskarżono go na podstawie fałszywych dowodów i wymuszonych torturami zeznań byłych podkomendnych. Akt oskarżenia zarzucał gen. „Nilowi” m.in. wydawanie rozkazów zwalczania partyzantki radzieckiej i „lewicowych podziemnych grup niepodległościowych”, a także „obywateli narodowości żydowskiej na terenie woj. białostockiego, nowogródzkiego i lubelskiego”. Wszystkie zarzucane mu czyny były oczywistą nieprawdą.
Po sfingowanym procesie, 16 kwietnia 1952 roku został skazany w Sądzie Wojewódzkim dla m.st. Warszawy na karę śmierci przez powieszenie, pozbawienie praw publicznych i honorowych oraz przepadek mienia. Sąd Najwyższy zatwierdził wyrok. Gen. August Emil Fieldorf nie prosił o łaskę.
Wyrok wykonano 24 lutego 1953 roku w więzieniu mokotowskim. Był to klasyczny przykład mordu sądowego. Przez wiele lat miejsce pochówku gen. Fieldorfa było nieznane. Obecnie uważa się, że ciało generała spoczywa prawdopodobnie na Powązkach Wojskowych w Warszawie, blisko symbolicznego grobu wystawionego dla uczczenia jego pamięci.
7 marca 1989 roku postanowieniem prokuratora generalnego PRL gen. August Emil Fieldorf został w pełni zrehabilitowany. Stwierdzono, że nie popełnił zarzucanej mu zbrodni i był całkowicie niewinny.
Obraz w tle ©Źródło: commons.wikimedia.org August Emil Fieldorf po aresztowaniu przez MBP, 1950 r. , autor: Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, licencja: [PD]
Zdjęcie w artykule nr 1 ©Źródło: commons.wikimedia.org Generał August Emil Fieldorf (1895-1953) – polski dowódca, oficer Wojska Polskiego, organizator i dowódca Kedywu Armii Krajowej, autor: NN, licencja: [PD]
Zdjęcie w artykule nr 2 ©Źródło: Narodowe Archiwum Cyfrowe (www.nac.gov.pl), Komendant Okręgu Polskiego Związku Strzeleckiego we Francji August Emil Fieldorf odbiera raport od uczestnika obozu przed swym wykładem, 1936 r., autor: Adam Jankowski, licencja: [PD]
