98 lat temu, 29 kwietnia 1923 roku odbyło się uroczyste otwarcie „Tymczasowego Portu Wojennego i Schroniska dla Rybaków” w Gdyni. W uroczystości wzięli udział m.in.: prezydent Stanisław Wojciechowski oraz premier gen. Władysław Sikorski.
Port dla Polskiej Marynarki Wojennej
Odrodzona w 1918 roku Rzeczpospolita na mocy Traktatu Wersalskiego uzyskała dostęp do Morza Bałtyckiego na odcinku ok. 140 km. Niestety na tym odcinku nie znalazł się żaden większy port, Gdańsk ze swym portem został Wolnym Miastem pozostającym pod protektoratem Ligi Narodów. Co prawda na mocy Traktatu Wersalskiego Polska miała zapewnione prawo do bezpośredniego eksportu i importu towarów przez port gdański, jednakże już podczas wojny polsko-bolszewickiej objawiło się wrogie Polsce nastawienie tamtejszych władz. W chwili kiedy Polska stawiała opór Armii Czerwonej, niemieccy dokerzy rozładunku statków z francuską pomocą. Ostatecznie w rozładunku pomogli wtedy żołnierze brytyjscy stacjonujący akurat w Gdańsku.
Inną kwestią była potrzeba posiadania portu, gdzie mogłyby stacjonować okręty Polskiej Marynarki Wojennej. Problem ten rozwiązano częściowo w roku 1920 wybierając Puck na port wojenny, jednakże było to tylko rozwiązanie tymczasowe. Puck położony był w dość płytkiej i zamulonej części zatoki, a możliwości jego rozbudowy były mocno ograniczone. Wobec tego rozpoczęto poszukiwania nowej lokalizacji zarówno dla portu wojennego, jak i pełnomorskiego portu cywilnego. Zadaniem tym miał się zająć inż. Tadeusz Wenda. Ostatecznie po przeanalizowaniu kilku miejsc zdecydowano, że nowy port wojenny oraz cywilny zostanie umiejscowiony pomiędzy Kępą Oksywską a Kamienną Górą, w pobliżu wsi Gdynia. Ta lokalizacja zapewniała odpowiednią głębokość portu, a także dobre warunki kotwiczenia i cumowania.
Okręty Polskiej Marynarki Wojennej (ORP Pomorzanin, ORP Generał Haller, ORP Komendant Piłsudski) w porcie wojennym w Pucku, I poł. lat 20. XX w.
Rozpoczęcie budowy portu w Gdyni
Prace związane z budową „Tymczasowego Portu Wojennego i Schroniska dla Rybaków” w Gdyni rozpoczęto już w kwietniu 1921 roku, jeszcze przed przyjęciem przez Sejm RP właściwej ustawy co miało miejsce 23 września 1922 roku. Kierownikiem budowy został wspomniany już inż. Tadeusz Wenda.
Budowa tymczasowego portu zakończyła się oficjalnie 23 kwietnia 1923 roku. W uroczystości otwarcia Tymczasowego Portu Wojennego i Schroniska dla Rybaków wziął udział prezydent Stanisław Wojciechowski i premier Władysław Sikorski, a także okręty Anglii, Francji i Estonii.
13 sierpnia 1923 roku do tymczasowego portu w Gdyni zacumował pierwszy pełnomorski statek zagraniczny. Był nim francuski statek pasażerski SS Kentucky. Pierwotnie miał przybić do portu w Gdańsku, jednakże w związku ze strajkiem dokerów gdańskich zmieniono plany. Ten dzień stał się początkiem stałego połączenia z francuskim portem Hawr, z którego korzystali przede wszystkim polscy i niemieccy emigranci.
SS Kentucky przy tymczasowym molu w Gdyni, 13 sierpnia 1923 roku.
Dalsza rozbudowa portu i rozwój Gdyni
Uruchomienie tymczasowego portu było dopiero początkiem. Kolejnym krokiem była budowa tzw. „małego portu”, którego zdolność przeładunkowa miała osiągnąć przynajmniej 2,5 mln ton. Projekt został zaakceptowany przez rząd 11 marca 1923 roku. Budowę przerwał jednak w 1924 roku kryzys gospodarczy. Potrzebne było wsparcie zagranicznego kapitału.
4 lipca 1925 roku minister przemysłu i handlu Józef Kiedroń podpisał umowę z Konsorcjum Francusko-Polskim, któremu powierzono dalszą rozbudowę portu. Konsorcjum składało się z trzech firm francuskich i dwóch polskich. Termin zakończenia budowy ustalono na rok 1930. Kierownikiem budowy z ramienia Konsorcjum został duński inż. Knut Hojgaard.
Prace nad budową portu przyspieszyły w 1926 roku, kiedy to ministrem przemysłu i handlu został Eugeniusz Kwiatkowski. Nadał on budowie portu w Gdyni wysoki priorytet i zdobył na to duże fundusze. Wraz z budową portu rozwijała się także sama Gdynia. W roku 1920 liczyła 1300 mieszkańców, zaś w roku 1926 kiedy to uzyskała status miasta – 12 000.
Ważnym wydarzeniem dla Gdyni było otwarcie w roku 1931 Dworca Morskiego, z którego odpływali m.in. emigranci udający się do Ameryki Południowej. Dwa lata później z gdyńskiego portu po raz pierwszy wyeksportowano większą masę towarową niż przez port gdański. Do wybuchu II wojny światowej Gdynia stała się jednym na największych i najnowocześniejszych portów na Bałtyku. W roku 1939 Gdynia miała 127 000 mieszkańców.
Okręt podwodny ORP Orzeł przepływa obok nabrzeża w Gdyni, 10 lutego 1939 roku.
II wojna światowa i lata późniejsze
1 września 1939 roku III Rzesza napadła na Polskę. Po kilkudniowych walkach obrońcy wycofali się z miasta i 14 września niemieckie wojska zajęły port oraz Gdynię. Okupanci zmienili nazwę Gdynia na Gotenhafen i rozpoczęli wykreślanie Polski z historii miasta. Aresztowano osoby uznane za wybitne (urzędników, prawników, naukowców, itp.), część z nich zginęła później w egzekucjach w Piaśnicy. Innych wysiedlano w głąb okupowanej Polski, robiąc w ten sposób miejsce dla niemieckich kolonistów. Pozostałych mieszkańców germanizowano, m.in. rygorystycznie ściągano ludzi używających języka polskiego. Zniszczono także wiele polskich pomników, m.in. popiersie Henryka Sienkiewicza na Kamiennej Górze oraz pomnik nagrobny gen. Orlicz-Dreszera na Oksywiu.
Okupowana przez Niemców Gdynia stała się ważną bazą niemieckiej floty podwodnej, przez co potem była celem alianckich nalotów. Szczególnie dotkliwy był ten z 18 na 19 grudnia 1944 roku. Oprócz zatopienia okrętów i statków transportowych, bardzo mocno zostały uszkodzone nabrzeża oraz obiekty budowlane np. Dworzec Morski.
Po wojnie rozpoczęto odbudowę miasta i portu. Już 21 września 1945 roku do portu gdyńskiego zawinął pierwszy wracający z wojny polski statek SS Kraków. Po odbudowie Gdynia pozostała ważnym bałtyckim portem, powróciły do niej też polskie okręty wojenne.
Dzisiaj Gdynia jest miejscem, gdzie stacjonują okręty polskiej Marynarki Wojennej, a także ważnym portem cywilnym. Gdynia pozostaje jednym z portów o największym obrocie ładunkowym w Polsce, a także wśród innych portów na Bałtyku.
Port Marynarki Wojennej w Gdyni współcześnie, 14 kwietnia 2007 roku.
Zdjęcie w tle ©Źródło: commons.wikimedia.org Pobyt Szwadronu Przybocznego Prezydenta Rzeczypospolitej w Gdyni (107-20-10), 27-30 kwietnia 1923, autor: Narcyz Witczak-Witaczyński (1898–1943), licencja: domena publiczna / public domain
Zdjęcie w artykule nr 1 ©Źródło: commons.wikimedia.org Port w Pucku. Pośrodku, zacumowany przy nabrzeżu, stoi okręt hydrograficzny ORP “Pomorzanin”, obok niego z prawej kanonierka ORP “Generał Haller”. W tle kanonierka ORP “Komendant Piłsudski”, lata 20. XX wieku, autor: NN, licencja: domena publiczna / public domain
Zdjęcie w artykule nr 2 ©Źródło: commons.wikimedia.org SS Kentucky w Gdyni i przy tymczasowym molu, 13 sierpnia 1923, autor: NN, licencja: domena publiczna / public domain
Zdjęcie w artykule nr 3 ©Źródło: commons.wikimedia.org Okręt podwodny ORP “Orzeł” przepływa obok nadbrzeża, przy którym witają go wiwatujące tłumy, 10 lutego 1939, autor: Witold Pikiel (1889-1943), licencja: domena publiczna / public domain
Zdjęcie w artykule nr 4 ©Źródło: commons.wikimedia.org Gdynia z lotu ptaka – 054, 14 kwietnia 2007, autor: Joymaster, licencja: domena publiczna / public domain