Literatura o współczesnych organizacjach proobronnych

Wywiał Przemysław, Organizacje proobronne w systemie bezpieczeństwa narodowego Polski, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2016.

• pomimo wejścia w życie ustawy z dn. 11 marca 2022 r. o obronie Ojczyzny (Dz. U. 2022 poz. 655), która unormowała wiele aspektów związanych z organizacjami proobronnymi jest to w dalszym ciągu najlepsza książka kompleksowo omawiająca zagadnienie organizacji proobronnych w Polsce,
• autor jest Strzelcem naszej jednostki.

Chełchowski Wojciech, Czuba Andrzej, Militarni: Już wojskowi czy jeszcze cywile? Polskie organizacje proobronne, Wydawnictwo

• książka cenna jako źródło historyczne z czasu lawinowego wzrostu popularności polskich organizacji proobronnych w czasie trwania akcji “Odbudujmy Armię Krajową”. Wśród zamieszczonych w niej materiałów szczególnie polecamy wywiad  z “ojcem chrzestnym” Jednostki Strzeleckiej 1313 płk. rez. dr hab. Józefem Marczakiem. Więcej o historii JS1313 i naszych rodzicach chrzestnych: prof. Józefie Marczaku i prof. Marlenie Karnowskiej-Werner na podstronie poświęconej historii naszej JS (link).

Literatura o historii Związków Strzeleckich w III RP

Dronicz Stanisław, Wojsko i politycy, Wydawnictwo Cinderella Books, Warszawa 2001.

• Książka poświęcona stykowi wojska i polityki w Polsce po II wojnie światowej, zarówno w czasach PRL jak i III RP.
• Jej ostatni – i bardzo krótki, bo zaledwie trzystronowy – rozdział zatytułowany “Strzelcy” (s.195-197) traktuje o tematyce współczesnego ruchu strzeleckiego, będącej prawdziwą białą plamą współczesnej historii Polski. S. Dronicz wspomina w nim dwie organizacje strzeleckie:
  • “Strzelec” powołany w latach 80 XX wieku przy Konfederacji Polski Niepodległej (KPN), którego Komendantem był Lech Moczulski. Stanisław Dronicz pełnił w tej organizacji funkcję szefa sztabu Komendy Głównej. Był wówczas karnie usuniętym z wojska podpułkownikiem. Przyczyną wydalenia z wojska było spowodowanie “kryzysu przysięgowego” w Ośrodku Szkolenia Specjalistów Wojsk Inżynieryjnych w Ełku (jako z-ca Szefa Ośrodka ppłk Dronicz doprowadził do tego, że  żołnierze składający przysięgę celowo ominęli słowa o “braterstwie broni z Armią Czerwoną” – co nie uszło uwagi przełożonych).
  • Związek Strzelecki “Strzelec” Organizacja Społeczno-Wychowawcza powołana jako “nowa, apolityczna, ściśle związana z wojskiem”. Krótka analiza autora zarówno dotycząca sukcesów i problemów ZS “Strzelec” OSW dość dobrze przetrwała próbę czasu. Na uwagę zasługuje m.in. kwestia stopni strzeleckich (obecnych w ZS “Strzelec” OSW i wywodzących się z niego organizacjach strzeleckich, a nie obecna w “Strzelcu KPN-owskim”) oraz końcowy komentarz o potrzebie uwzględnienia “Strzelca” w ramach zdań dla Obrony Terytorialnej.

Dronicz Stanisław, Wojsko nieocenzurowane, Wydawnictwo Cinderella Books, Warszawa 2001.

• W rozdziale VIII (s. 137-156) autor wspomina swój czas poza wojskiem, gdy został szefem sztabu Komendy Głównej “Strzelca”. Podobnie jak poprzednia pozycja autora jest to jedna z nielicznych pozycji książkowych opisujących dzieje organizacji strzeleckich po II wojnie światowej.
• Strzelec w III RP. Organizacja (Związek Strzelecki “Strzelec” Organizacja Społeczno-Wychowawcza) zaczęła funkcjonować właściwie w czasie, gdy Ministrem Obrony Narodowej został Romuald Szeremietiew. Autor zauważa, że niestety już wówczas zaczęły się “zgubne podziały środowiska” i nie udało się stworzyć jednolitej, ogólnopolskiej i apolitycznej organizacji (s. 177).

Literatura o historii Związków Strzeleckich przed II wojną światową

Majka Jerzy, Strzelcy. Z dziejów Związku Strzeleckiego w Rzeszowie, Wydawnictwo LibraPL, 2006.

Wiśniewska Małgorzata, Strzelcy w II Rzeczypospolitej. Wierna gwardia Komendanta, Bellona, Warszawa 2015.

Wiśniewska Małgorzata, Związek Strzelecki (1910-1939), Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2010.

Wrona Paweł, Armia Komendanta. Związek Strzelecki na Lubelszczyźnie w Drugiej Rzeczypospolitej, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2019.

Zakrzewska Aldona, Związek Strzelecki 1919-1939. Wychowanie obywatelskie młodzieży, Kraków 2007.

Artykuły o Związku Strzeleckim przed II wojną światową

Artykuły Tadeusza Bogaleckiego*:

Bogalecki Tadeusz, Polskie Związki Strzeleckie w latach 1910–1914, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1996, z. 2, s. 30–65.

Bogalecki Tadeusz, Związek Strzelecki wobec słowiańskich mniejszości narodowych w II Rzeczypospolitej, „Przegląd Historyczny” 1995, t. 86, z. 3–4, s. 351–359. Dostępny online: https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Przeglad_Historyczny/Przeglad_Historyczny-r1995-t86-n3_4/Przeglad_Historyczny-r1995-t86-n3_4-s351-359/Przeglad_Historyczny-r1995-t86-n3_4-s351-359.pdf

Bogalecki Tadeusz, Tajny Okręg Związku Strzeleckiego w Wolnym Mieście Gdańsku, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1995, nr 1–2, s. 127–152.

*Tadeusz Bogalecki jest aktywnym działaczem Stowarzyszenia Upamiętnienia Armii Łódź. W tej roli można go m. in. zobaczyć w relacji TVP z 82 rocznicy utworzenia Armii Łódź: https://lodz.tvp.pl/52929590/82-rocznica-utworzenia-armii-lodz

Artykuły innych autorów o Związku Strzeleckim przed II wojną światową:

Drozdowski Mateusz, Polish Paramilitary Organisations before 1914, http://dx.doi.org/10.15463/ie1418.10402 – krótki artykuł w języku angielskim o typowo encyklopedycznym charakterze.

Kalinowski Zdzisław, Związek Strzelecki “Strzelec” w Rejowcu, 2009, http://kalinowski.weebly.com/uploads/4/9/1/6/4916495/strzelec_w_rejowcu.pdf

Staroń Mateusz, Szkolenie wojskowe w Związkach Strzeleckich (1910–1914), „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2010, nr 3 (232), s. 27–59.

Wrona Paweł, Związek Strzelecki w powiecie lubelskim w dwudziestoleciu międzywojennym, “Rocznik Lubelski” 2012, nr 38, s. 35-64, https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Rocznik_Lubelski/Rocznik_Lubelski-r2012-t38/Rocznik_Lubelski-r2012-t38-s35-64/Rocznik_Lubelski-r2012-t38-s35-64.pdf

Zbieralski Robert, Początki działalności Związku Strzeleckiego w powiecie gostyńskim, https://muzeum.gostyn.pl/i/dg/738.pdf

Źródła historyczne

Wrona Paweł, Związek Strzelecki wobec nadchodzącej wojny – trzy dokumenty, https://wbh.wp.mil.pl/c/pages/atts/2021/6/bPawe_Wrona_Zwiazek_Strzelecki_wobec_nadchodzacej_wojny__trzy_dokumenty.pdf

Wywiad z Ewą Gąsowską (wywiad przeprowadziła Monika Stec), “Studia Litteraria et Historica”, June 2014,
DOI: http://dx.doi.org/10.11649/slh.2013.025