Historia “Strzelca”

„Kto nie szanuje i nie ceni swojej przeszłości, ten nie jest godzien szacunku, teraźniejszości ani prawa do przyszłości”
– Józef Piłsudski

Źródło cytatu: słowa marsz. Józefa Piłsudskiego wypowiedziane w rozmowie z Arturem Śliwińskim z 7 listopada 1931 r., “Niepodległość” 1938, t. XVIII, z. 2/49. Cytat za: s. 32. Cyt. za: Józef Piłsudski: Myśli, mowy i rozkazy, wybór i wstęp: Bohdan Urbankowski, Wydawnictwo Kwadryga, Warszawa 1989 s. 32.

Tradycje polskiego ruchu strzeleckiego przed I wojną światową

Jednostka Strzelecka 1313 nawiązuje do tradycji polskiego ruchu strzeleckiego powstałego w Galicji przed I wojną światową. Ówczesny “Strzelec” podzielony był na różne legalnie działające organizacje zjednoczone konspiracyjną Komendą Główną. Galicyjski ruch strzelecki powstawał na fali rozwoju polskich organizacji młodzieżowych z różnych środowisk. Związek Walki Czynnej (ZWC), Związki Strzeleckie i Polskie Drużyny Strzeleckie starały się tworzyć własne komórki organizacyjne przy licznych inicjatywach młodzieżowych, aby zwiększyć skuteczność pozyskiwania nowych członków i uzyskiwać inne korzyści ze współpracy, przede wszystkim w postaci wymiany informacji i nawiązywania kontaktów środowiskowych, dzięki czemu ruch strzelecki zyskiwał charakter społeczny.

Wśród ówczesnych polskich organizacji młodzieżowych należy wymienić powołane w 1867 r. Towarzystwo Gimnastyczne, które z czasem przybrało nazwę “Sokół”, jego małopolski odpowiednik Towarzystwo Gimnastyczne w Krakowie “Orzeł Biały”, łączący idee narodowe, socjalistyczne i niepodległościowe Związek Młodzieży Polskiej “Zet” oraz lewicowe stowarzyszenia “Promień” i “Spójnia”. W 1908 roku powstały Związek Walki Czynnej i Drużyny Bartoszowe, zaś w 1912 roku Związek Drużyn Podhalańskich. Szkolenia wojskowe prowadziło także “junactwo” będące paramilitarnym ruchem młodzieży chłopskiej w zaborze rosyjskim oraz galicyjskie Towarzystwo im. Kościuszki.

Od roku 1911 we wszystkich zaborach zaczęła się upowszechniać wywodząca się z idei i działalności Roberta Baden-Powella idea skautingu, z czasem określana mianem harcerstwa. Pierwsze drużyny powstały przy lwowskim Sokole, gdzie funkcjonowały jawnie. W 1912 r. utworzono Stałe Drużyny Sokole, w których prowadzono szkolenia wojskowe. W 1914 r. istniało już 150 drużyn skupiających łącznie 7 tys. członków. Pełnią one ważną rolę w historii ruchu strzeleckiego z racji tego, że wielu późniejszych strzelców było wcześniej członkami drużyn Sokoła. Wśród takich osób można wymienić Emila Czaplińskiego – późniejszego żołnierza legionów, pułkownika Wojska Polskiego i Wojsk Ochrony Pogranicza oraz Bolesława Liszkowskiego – prezydenta Lublina w latach 1937-39. Tymczasem zaborach niemieckim i rosyjskim z uwagi na brak zgody na legalne funkcjonowanie polskich organizacji młodzieżowych skauting rozwijał się w konspiracji.

Choć polskie organizacje prowadzące szkolenie wojskowe młodzieży rywalizowały ze sobą, to przez społeczeństwo były na ogół postrzegane jako “pułki polskie”, gotowe iść razem “bić Moskala, kiedy Pan Jezus daje im tę łaskę”. Podczas marszu 1. Kompanii Kadrowej na Kielce Józef Piłsudski wydał słynny rozkaz wymiany odznaczeń między “Strzelcami” i “Drużyniakami”, a podczas I wojny światowej nastąpiło ostateczne zjednoczenie środowisk w ramach Legionów Polskich.

Oprac. Marek Klasa na podstawie książki Pawła Wrony: Armia Komendanta. Związek Strzelecki na Lubelszczyźnie w Drugiej Rzeczypospolitej, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa 2019, s. 16-48.

Głodnych wiedzy zapraszamy na naszą listę polecanych książek o historii “Strzelca”.